Egzamin państwowy na prawo jazdy w wersji dla osób niesłyszących

(projekt dofinansowany ze środków NCBiR w ramach programu INNOWACJE SPOŁECZNE)

            Przyjmuje się, że blisko połowa osób niesłyszących ma problemy z czytaniem polszczyzny ze zrozumieniem, tym samym podlegają wykluczeniu z państwowego egzaminu na prawo jazdy ze względu na swą niepełnosprawność. Rygorystycznie są bowiem przestrzegane przepisy, dotyczące prowadzenia części teoretycznej egzaminu w formie testu komputerowego, bez udziału tłumacza po uruchomieniu egzaminu.

Do niedawna przedstawiciele grupy docelowej projektu byli zmuszani do odpowiedzi na pytania formułowane w języku polskim, a więc dla nich obcym, bez szans zrozumienia. Od  października 2015 r. pojawiła się możliwość zdawania państwowego egzaminu teoretycznego z tłumaczeniem migowym w tle ekranu komputera, które wyraźnie poprawiło statystyki „zdawalności” głuchych kandydatów.. Niestety grupa docelowa osób niesłyszących jest niejednorodna i nie wszyscy są w stanie dobrze przygotować się do egzaminu, wobec braku na rynku odpowiednich materiałów dydaktycznych. Występuje najliczniejsza grupa osób głuchych od urodzenia, które biegle posługują się Polskim Językiem Migowym (PJM). Jest to całkowicie odrębny od polszczyzny język „teatru”, nieprzetłumaczalny dosłownie. Jest to język naturalny, powstający w kontakcie z najbliższymi, zrozumiały tylko regionalnie. Osoby posługujące się PJM, uczą się Systemowego Języka Migowego (SJM), który jest dokładnym przetłumaczeniem polszczyzny na gesty i wymaga znajomości języka polskiego. Za pośrednictwem SJM poznają polszczyznę. Nie jest to jednak wystarczająca znajomość języka polskiego, aby móc zdawać egzamin z wiedzy specjalistycznej, jaką jest teoria ruchu drogowego.

Inną grupą są osoby niesłyszące, które zdołały poznać język polski na tyle, aby porozumiewać się przy pomocy SJM. Te osoby mogą nie znać PJM, a języki te różnią się znacznie. Dlatego projekt zakłada tłumaczenie bazy pytań egzaminacyjnych na dwa języki migowe do wyboru, co wychodzi naprzeciw potrzebom niejednorodnej grupy docelowej. Docelowo rozwiązuje również problem regionalizmu PJM.  Projekt zakłada opracowanie i pilotażowe wdrożenie dwóch nowych baz testów egzaminacyjnych z wirtualnym tłumaczem Polskiego Języka Migowego (PJM) w tle oraz z wirtualnym tłumaczem Systemowego Języka Migowego (SJM) w tle.

Ujednolicenie znaków obydwu języków migowych z zakresu prawa o ruchu drogowym może być niewykonalne. Zastosowane w projekcie rozwiązania znajdą swoje odzwierciedlenie w szeroko rozpowszechnionych materiałach dydaktycznych, dostosowanych do nauki w procesie przygotowania do egzaminu państwowego z wykorzystaniem wersji PJM. Istotą projektowania uniwersalnego w tym rozwiązaniu jest wykorzystanie ogólnodostępnych słowników branżowych w PJM, opracowanych specjalnie dla potrzeb tego materiału dydaktycznego. Osoby posługujące się regionalnym PJM mogą się uczyć z tych słowników, opanowując nowe branżowe migi, które pojawią się na egzaminie. Ponadto podstawą porozumiewania się w PJM jest charakterystyczna mimika i mowa ciała. Bardzo pomocna staje się wtedy wizualizacja tego samego tłumacza w materiale dydaktycznym i na egzaminie państwowym. Tylko takie rozwiązanie daje optymalną szansę pełnego zrozumienia pytań, a tym samym zdania egzaminu.  Ten system egzaminowania teoretycznego powinien być rozwiązaniem docelowym. Spełnia bowiem wymagania uregulowań prawnych i nie budzi obaw, że narzucone ramy czasowe odpowiedzi na pytania mogą być niewystarczające. W przypadku bieżącej pracy tłumacza występuje znaczna strata czasu na zrozumienie przez niego pytania i docelowy przekaz. Tłumacz wirtualny, przygotowany w bazie pytań nie będzie się zastanawiał nad treścią tego, co ma tłumaczyć. Treść będzie podana w czasie rzeczywistym z możliwością powtórki w ramach limitu czasu.

            Odrębnym rozwiązaniem w projekcie, adekwatnym do potrzeb grupy docelowej, jest podwyższenie poziomu i kultury porozumiewania się w samochodzie egzaminatorów z osobami niesłyszącymi bez pomocy języka migowego. Dzięki opracowanemu w projekcie elektronicznemu systemowi przełożenia słowa mówionego na piktogramy wyświetlane przez monitor nawigacji, zostanie wyeliminowany bardzo krępujący gest potrącania osoby głuchej dla zwrócenia jej uwagi na polecenie wydawane przez egzaminatora w formie gestu, bądź znaku pisanego. Zwiększy także bezpieczeństwo w czasie jazdy egzaminacyjnej, gdyż dodatkowe gesty, czy konieczność przeczytania polecenia egzaminatora odwraca uwagę egzaminowanego kierowcy od tego, co dzieje się na drodze. Na rozwój kultury kontaktu fizycznego z osobami niepełnosprawnymi bardzo zwracają uwagę kraje wysoko rozwinięte, dostrzegając w tym cenny efekt społeczny.

Opracował: Artur Paczkowski PIMOT